ویژگی های محصولات خاتم کاری اصل و با کیفیت

«صد نقش بر استخوانم افکند ز داغ

گویا که لب لعل تو خاتم بند است»

خاتم کاری منبر مسجد عتیق شیراز با قدمتی بیش از هزار سال شاهدی بر این ادعاست که خاتم کاری از دیرباز در ایران ریشه دارد. اگرچه امروز آن را به عنوان هنری اصیل و ایرانی می‌شناسیم این صنعتگران مصری بودند که خاتم کاری را از قبطی‌ها اقتباس کردند و ردپای آثارشان تا امروز در موزه صنایع اسلامی قاهره و موزۀ برلین پابرجاست. این هنر در دورۀ دیلمیان وارد ایران شد و در عصر صفوی به اوج رسید. در این عصر هنرمندان از آن در پنجره‌ها، درها، قاب آینه‌ها، جعبه‌های قرآن، جا قلم، فانوس‌ها و مقبره‌ها استفاده می‌کردند. با این حال شواهدی نیز از وجود این هنر در عهد استیلای ایلخان مغول دردسترس است. عده‌ای از استادان خاتم ساز نیز عقیده دارند خاتم معجزه‌ای از ابراهیم نبی‌ست.

در دایره‌المعارف فارسی دربارۀ خاتم‌کاری و خاتم‌سازی آمده‌است: «هنر آراستن سطح اشیاء به صورتی شبیه موزائیک، با مثلث‌های کوچک. طرح‌های گوناگون خاتم همواره به صورت اشکال منظم هندسی بوده‌است. این اشکال هندسی را با قراردادن مثلث‌های کوچک در کنار هم نقش‌بندی می‌کنند. مثلث‌ها را از انواع چوب، فلز و استخوان می‌سازند. هرچه مثلث‌ها ریزتر و ظریف‌تر باشند، خاتم مرغوب‌تر است. در یک طرح خاتم، برای ساختن کوچک‌ترین واحد هندسی، حداقل سه مثلث و برای بزرگ‌ترین آن، حداکثر چهارصد مثلث به کار می‌رود.»

این هنر روی سطوحی مختلفی قابل اجراست. همانطور که پیش‌تر اشاره شد نمونه‌های بسیاری از آن در شیراز دردسترس است که با هنرهای دیگری ازجمله نجاری، مینیاتورسازی و منبت کاری درهم آمیخته. برخلاف شیراز، در اصفهان خاتم‌سازان کار روی فلزات را ترجیح دادند. ساخت ظروف خاتم کاری روی سطوح مختلف و فلزاتی از جمله طلا، نقره مس و مفتول انجام می شود که در میان آنها مس و چوب از محبوبیت بیشتری برخوردار هستند.

امروزه در خانه‌های بسیاری آثاری با خاتم کاری روی مس مشاهده می‌شوند. از گلدان‌های مسی خاتم کاری شده تا شکلات خوری که هرکس به فراخور علاقه و سلیقه‌اش می‌تواند تکه‌ای از این هنر را در خانۀ خود داشته باشد. در مطلب پیش رو با خاتم کاری روی مس آشنا خواهیم شد و مختصری از مراحل ساخت آن می‌خوانیم.

تعریف خاتم

خاتم ترکیبی است از چند ضلعی‌های منظم پنج، شش، هفت، هشت، نه و یا ده ظلعی که با استفاده از مواد اولیه متفاوت در رنگ‌های مختلف تشکیل می‌شود. به‌طور کلی هنر زینت دادن سطح اشیاء به شکلی که شبیه موزائیک، با مثلث‌های کوچک درآیند را خاتم سازی یا خاتم کاری می‌گویند.

خاتم سازی یا خاتم کاری، هنر خاتم ساز است که دهخدا در لغت‌نامه‌اش وی را این‌گونه تعریف کرده:

«آنکه پاره‌های استخوان را در چوب با نقش و نگار بنشاند.»

خاتم کاری روی مس

هنر مس و خاتم، تلفیقی از خاتم کاری و مس اسـت. ترکیب خاتم نشسته بر مس، ترکیب بی‌نظیر و چشم‌نوازی‌ست که چشم کم‌تر ایرانی‌ای با آن ناآشناست. محال است به اصفهان سفر کنید و گوش‌هایتان را به صدای برخورد مس و چکش نسپارید. برای مس، این همواره نرم در دستان مردمان نصف جهان، چه یاوری بهتر از خاتم؟ که هنری‌ست اصیل و ملی و حاصل هنر زیبایی شناسی و خلاقیت ایرانیان. کم‌تر چشمی را یارای مقاومت در برابر ترکیب دل‌نوار خاتم و مس است. اما نباید غافل شد از این‌که هنر چه دست‌ها را پیر کرده و چه عمرها که در پای یک شکلات خوری خاتم کاری مسی نمی‌رود. در راستای آشنایی بیش‌تر شما با فرآیند آماده‌سازی یک محصول مسی خاتم کاری شده، در ادامه به بخشی از مسیر خاتم کاری روی مس و نیازهای اولیه‌اش می‌پردازیم.

مواد اولیه برای خاتم کاری روی مس

• انواع چوب مانند آبنوس، فوفوۀ عناب و…

• انواع استخوان فیل، شتر یا اسب

• مفتول‌های فلزی مانند آلومینیوم، برنج یا نقره

ابزار خاتم کاری روی مس

• چکش

• دریل

• رنده

• سوهان

• گاز انبر

• ظرف رنگرزی

• قلم مو

• پیچ گوشتی

• سمباده

• قیچی مخصوص بریدن مفتول‌های فلزی

• ابزار مخصوص برش چوب

طراحی و ساخت

ابتدا فلز مورد نظر را انتخاب می‌شود، سـپس با ابزارهای مخصـوص اشکالی را روی فلز ایجاد می‌کنند. طرح مورد نظر توسط هنرمند خاتم کار روی فلز کشیده می‌شود. در نهایت هنرمند خاتم‌های آماده را روی سطح مس قرار می‌دهد و با آن‌ها روی مس را تزیین می‌کند. برخلاف خاتم کاری روی چوب، در خاتم کاری روی مس، کل سطح مس را نمی‌پوشانند و قسمت‌هایی از سطح مس جهت چشم‌نوازی بیش‌تری دیده می‌شود.

طراحی محصـولات خاتم کاری فرآیندی بسیار طولانی اسـت. گاهی بیش از ۴۰۰  قطعه در هر اینچ مربع در یک کار باکیفیت وجود دارد. از این رو بسیار مهم است که محصولات خاتم کاری را از فروشگاه آنلاین یا مرکز فروش معتبری تهیه کنید تا خیالتان از بابت کیفیت و قیمتش راحت باشد.

چگونگی تولید ظروف مسی خاتم کاری شده

برای درست کردن خاتم ابتدا باید طرح آن توسط استاد هنرمند خاتم کاری طراحی شود. سپس مراحل زیر را برای ساخت طرح طی می‌کنیم:

• بریدن و آماده سازی مواد خام

ابتدا مواد خام اعم از استخوان، چوب و فلز را آماده می‌کنیم. سپس چوب‌ها را با اره مخصوص به قطعات بسیار نازک برش می‌دهیم. به این قطعات نازک چوب «لا» گفته می‌شود. حال باید برویم سراغ استخوان‌ها. به مدت سه ماه استخوان‌ها را داخل یک ظرف سفالی پر از آهک، قرار می‌دهیم تا رنگ‌شان سفید شود و در آخر چوب و استخوان‌ها را مجدد برش می‌زنیم. این‌بار اما ریزتر. در آخرین قسمت از این مرحله نوبت به برش فلز می‌رسد. درنهایت برای اینکه شکل موردنظرمان را به دست آوریم؛ باید مواد را روی یک تخته چوب که نقش قالب را دارد قرار داده و روی آن سوهان پهن بکشیم.

• قرار دادن شش‌های مرکب و میله

در این مرحله باید با ترکیب اشکال مثلثاتی طرح مورد نظر خود را انتخاب کنیم. اگرچه معمولا پیش از طی شدن این مراحل، طرح خاتم توسط استاد هنرمند خاتم کاری طراحی شده.

• بهم بستن گل‌ها و بسته‌بندی آن‌ها

زمانی که میله‌ها آماده شد آن‌ها را با طولی معین برش می‌زنیم و به هشت قسمت تقسیم می‌کنیم، بعد از آن با توجه به بزرگی کار استخوان‌ها را روی کار قرار داده و قسمتی از آن را به همراه مواد دیگر که ارتفاع‌شان با ارتفاع کار یکی است، گرد می‌کنیم.
در آخر گل‌های شش گوش و میله مثلثاتی را روی  تخته‌ها یا استخوان‌ها می‌چسبانیم و تخته دیگری را روی آن قرار می‌دهیم و کل این مجموعه را بین دو تخته گیره می‌گذاریم و با چکش مخصوص آن را می‌کوبیم تا محکم شود.

• بریدن بسته ها و لایه های پشت

در این قسمت با استفاده از اره بسیار نازک بسته‌بندی میله را به قطعاتی با قطر سه میلی‌متر برش می‌دهیم.

• برش طولی توره ها و سوار کردن ورقه ها

توره‌ها را با استفاده از اره بسیار ظریف می‌بریم و به شکل ورقه های نازک قاچ می‌دهیم.

برش‌ها به شکلی انجام می‌شوند که با برش اول، لایه ی دو سایه به دو بخش مساوی تقسیم می‌شود و  برش بعد، آصر اول را شکاف می‌دهد و همین کار را تکرار می کنیم تا 24 ورقه درست شود، بعد از آن ورقه‌ها را روی تختۀ مخصوص صاف کرده و سمباده می‌کشیم. در این مرحله خاتم آمادۀ اتصال به وسیلۀ مدنظر است. در مرحلۀ آخر سطح خاتم کاری شده را سنباده می‌کشیم و روغن سندلوس را به آن می‌زنیم تا مقاومت کافی را در برابر رطوبت داشته باشد.

ویژگی های یک محصول خاتم کاری عالی و با کیفیت

قطعا اولین نکته در هنگام خرید محصولات خاتم کاری کیفیت و اصل بودن خاتم است. در ادامه چند ویژگی مهم خاتم مرغوب و اصل را بیان میکنیم.

زیر ساخت محصول خاتم کاری شده

برای زیر ساخت خاتم از فلزات مختلف و چوب استفاده می شود که در بین آنها مس و چوب از محبوبیت بیشتری برخوردار است. مس به کار رفته باید دارای ضخامت مناسبی باشد و هرچه قدر نازک باشد کیفیت کار پایین تر خواهد شد.

در زمان خرید به وزن محصول دقت کنید. نکته دیگر سطح صاف و بدون خط و خش بودن مس است.

در ظروف خاتم کاری روی چوب معمولا برای کف کار از 3 لا و یک روکش چوب راش و برای کلاف چوب کبوده یا سفید استفاده می شود.

بعضی از تولیدکنندگان برای قیمت مناسب تر از چوب راش استفاده نمی کنند.

گل بندی و هنر گل بند خاتم

قرینه و مساوی بودن گل های خاتم کاری از ویژگی های یک خاتم مرغوب است. مورد بعدی اندازه نقش ها و گل ها هرچه قدر ظریف تر باشد کیفیت خاتم بالاتر است.

مورد بعدی متریال استفاده شده برای تولید خاتم است. یک گل خاتم از فلز برنج، استخوان و چوب های رنگی ساخته می شود.

به دلیل گران بودن فلز برنج و استخوان در کارهایی که می خواهند قیمت مناسب تری داشته باشد از چوب بیشتری استفاده می شود.

بنابراین اگر به دنبال خاتم مرغوب هستید باید سیم و استخوان به کار رفته در آن بیشتر باشد.

ظرافت در چسباندن خاتم

نکته دیگر در یک خاتم مرغوب ظرافتی است که در هنگام چسباندن گل های خاتم به کار رفته است و هرچه قدر فاصله بین ورق های خاتم کمتر باشد کیفیت و زیبایی آن بالاتر است.

استفاده از هنر گره چینی باعث افزایش قیمت و کیفیت خاتم می شود.

مواد مورد استفاده در مراحل خاتم کاری

استفاده از چسب با کیفیت برای چسباندن خاتم بر روی سطح کار و پوشش پلی استر مناسب نکته مهم دیگری است که در کیفیت و مرغوب بودن محصول تاثیر مستقیم دارد.

برای چسباندن خاتم از چسب چوب و چسب تینری استفاده می شود. چسب چوب دوام بیشتری دارد و قیمت آن هم بالاتر خواهد شد.

چسب تینری هم با میزان غلظت متفاوتی در بازار موجود است که همین موضوع بر روی قیمت و کیفیت آن تاثیرگذار است.

چسب به کار رفته در محصول به هیچ عنوان قابل تشخیص نیست و در طول زمان تاثیر خود را در محصول نشان می دهد.

بنابراین خرید از برندهای معتبر و دارای ضمانت می تواند تاحدودی اطمینان شما را از این مورد هم فراهم کند.

نکته بعدی در انتخاب فروشگاه جهت خرید محصولات صنایع دستی برند سازنده محصولات است. برای بررسی برند باید نکات زیر را در نظر داشته باشید.

سابقه فعالیت آن برند و فروشگاه

مدارک مستندات فروشگاهی آن

داشتن فروشگاه حضوری در صورت خرید آنلاین

قیمت ظروف و محصولات مسی خاتم کاری شده

قیمت خاتم کاری روی مس بسته به قدمت محصول، طرح و نقش، مواد اولیه مورد استفاده، ابعاد و بسیاری ویژگی‌های دیگر متفاوت است.

فراموش نکنیم هنرهای دستی زمانبر مثل خاتم کاری روی مس که به دقت و ظرافت زیادی نیاز دارند نسبت به سایر محصولات صنعتی از ارزش و قیمت بیشتری برخوردار هستند. محصولات تزئینی و ظروف خاتم کاری شده از زیباترین و با ارزشمندترین هدایا هستند و به خانه شما شکوه و جلال می بخشند.

موارد استفاده

هنرمند اویی نیست که فقط خلق می‌کند، هنرمند اویی‌ست که هنر را به زندگی روزمره می‌آورد. از این رو به راستی که هنر نزد هنرمندان نصف جهان است و بس. چرا که محصولات خاتم و مس وجهی کاربردی در زندگی روزمره دارند. انواع گلدان، شیرینی خوری، آجیل خوری، شکلات خوری و… از این رو بنا به سلیقه‌تان به راحتی می‌توانید محصول مدنظر خود را انتخاب کنید. برای خرید ظروف خاتم کاری روی مس از فروشگاه های دیجی کالا، زاوش، آقاجانی، بازار مینا که در این زمینه فعالیت می کنند می توانید استفاده کنید. شکلات خوری خاتم و مس زاوش ساخته شده تا زینب‌بخش مهمانی‌های شما باشد و به خانه‌هایتان جلوه‌ای ایرانی‌تر و اصیل‌تر از قبل ببخشد.

 دکوراسیون داخلی و ظروف خاتم کاری:

استفاده از ظروف خاتم و مس در تزیین دکوراسیون داخلی، به عنوان یک ایده خلاقانه و زیبا، می تواند به شیوه ای جذاب و شیک، فضایی دلنشین و گرمایی را برای منزل شما ایجاد کند. در ادامه به برخی از نکات و ایده هایی که در استفاده از ظروف خاتم و مس در دکوراسیون داخلی می توانید بهره بگیرید، اشاره می کنیم:

1. 1. استفاده از ظروف خاتم و مس به عنوان جزئی از دکوراسیون دیواری، می تواند فضایی با احساس گرما و صمیمیت را برای منزل شما ایجاد کند. برای این کار می توانید چندین ظرف خاتم و مس را روی دیوار بگیرید و به عنوان طرح دیواری از آن ها استفاده کنید.

1. 2. استفاده از ظروف خاتم و مس، به عنوان تزیینات دکوراتیو برای روی میز، می تواند فضایی با صمیمیت و سبکی شیک را به شما هدیه کند. شما می توانید این ظروف را به صورت جداگانه بر روی میز یا محفظه قرار داده و آن ها را با گل و یا وسایل تزیینی دیگر تزیین کنید.

1. 3. استفاده از ظروف خاتم و مس، به عنوان تزیینات دکوراتیو برای میز پذیرایی، می تواند فضایی با صمیمیت و دوستانه را برای شما و مهمانانتان ایجاد کند. شما می توانید این ظروف را به عنوان شکلات خوری، آجیل خوری، میوه خوری یا … انتخاب کرده و آن ها را با سرویس پذیرایی خود ترکیب کنید.

1. 4. استفاده از ظروف خاتم و مس، به عنوان تزیینات دکوراتیو برای تزئین فضاهای نشیمن، می تواند فضایی با احساس طبیعی و شیک را برای شما ایجاد کند. شما می توانید آینه و شمعدان و ظروف دیگر را به عنوان وسایل دکوراتیو بر روی میز کنسول و میز پذیرایی بگذارید تا به فضای شما زیبایی و جذابیت ببخشد.

1. 5. استفاده از میز خاتم کاری می تواند زیبایی و دکوری منحصر به فرد را به خانه شما به همراه آورد. این میزها معمولا به صورت سفارشی و در ابعاد دلخواه ساخته می شوند و برای هتل ها و سالن های اجتماعات مناسب هستند.

1. 6. تخته نرد و شطرنج خاتم کاری با ترکیب سبک های مختلف نقاشی (مینیاتور، تذهیب، گل و مرغ) یا به صورت تمام خاتم ساخته می شوند که علاوه بر جنبه سرگرمی یک وسیله دکوراتیو فوق العاده زیبا است.

نکات مهم جهت نگهداری و تمیز کردن ظروف خاتم کاری:

برای تمیز کردن سطوح آن از دستمال خشک یا نانو استفاده کنید.

مواد شوینده و شیمیایی و محصولات آرایشی به هیچ عنوان بر روی سطح ظروف استفاده نکنید.

این ظروف باید دور از نور آفتاب و گرما نگهداری شود.